Жылдың жағымсыз жаңалығы: Жылқының алғаш рет Қазақстанда қолға үйретілмегені дәлелденді
Жылқылардың алғаш рет Қазақстаннан тыс аумақта қолға үйретілгені дәлелденді, деп хабарлайды «Jambyl-Taraz» ақпарат агенттігі Stan.kz сайтына сілтеме жасап.
Жылқыларды қолға үйрету адамдардың қозғалысы мен күресу тәсілін түбегейлі өзгертіп жіберді. Жылқыны бағуды алғаш рет қолға алған жерді іздестіру ғалымдарды үнемі қызықтырғаны таңқаларлық дүние емес. Ұзақ уақыт бойы үй жылқыларының алғашқы ата-бабалары Қазақстанның қазіргі Ақмола облысының аумағында өмір сүрген деп есептеліп келді. Энеолит дәуірінің көне қонысы ашылған ауылдың атымен сол кездегі мәдениет Ботай деп аталды.
«Жылқыларды қолға үйретудің басталуы шамамен 5,5 мың жыл бұрынғы Ботай мәдениетімен байланыстырылады», – делінген Википедияда. Мектептегі тарих дәрістерінде де жабайы жылқыны алғаш рет Қазақстанда қолға үйретілген делінеді. Алайда, енді оқулықтарды қайта жазып шығуға тура келеді.
Молекулярлық археолог Людовик Орландо бастаған халықаралық ғалымдардың үлкен тобы «Батыс Еуразия далаларынан шыққан үй жылқыларының шығу тегі мен таралуы» зерттеуінде қазіргі жылқылардың ата-бабалары Еділ мен Дон арасындағы даладан, олардың төменгі ағысындағы жерлерден шыққанын дәлелдеді. Зерттеушілер Еуразияның 121 археологиялық орнының 273 ежелгі жылқы геномын зерттеген, оның ішінде Сібір, қазіргі Румыния, Бельгия, Франция, Ұлыбритания аумақтары, сонымен қатар Испаниядан Скандинавияға, Венгрияға, Чехияға және Польшаға дейінгі аймақтар бар.
«Қазіргі қолға үйретілген тұқымдар біздің дәуірімізге дейінгі 3500 жылдар шамасында Орта Азиядағы Ботайда жылқы сауу және оларды қораларда ұстау археологиялық деректерімен сәйкес келмейді. Жақында Иберия мен Анадолы секілді жылқыны қолға үйретуде бұрыннан келе жатқан басқа үміткерлер де таласқа түсті», – делінген зерттеу қорытындысында.
Ғалымдар неолиттік Анадолы мен энеолиттік Орталық Азиядағы, соның ішінде Ботай өңіріндегі жылқы ата-бабаларының профильдері генетикалық құрамдас бөлікті барынша арттырғанын анықтады, бұл плейстоценнің аяғында және біздің дәуірімізге дейінгі 4-3-ші мыңжылдықтарда Орталық және Шығыс Еуропада да маңызды болған. Дегенмен, ол Румыниядағы Дунайдың төменгі ағысында, Днепр даласында және Еділ-Донның батыс төменгі ағысында біздің дәуірімізге дейінгі 6-3 мыңжылдықта популяцияларда жоқ немесе орташа деңгейде болған. Бұл Анадолы жылқыларының Батыс Еуразия даласына емес, Орталық және Шығыс Еуропа сондай-ақ Орталық Азия аймақтарында таралуы мүмкін екенін көрсетеді.
Құрамында лингвистер де бар ғалымдардың жұмысы тағы бір деректі жоққа шығарды – ол жылқыларды қолға үйрету және мінудің таралуы біздің дәуірімізге дейінгі 3000 жылдар шамасында Ямная даласынан малшылардың Еуропаға жаппай кеңеюімен және онда үнді-еуропалық тілдердің таралуы тікелей байланысы туралы. Сондықтан оқулықтарды тек зоологтар ғана емес, сөздердің шығу тегін зерттейтін этимолог мамандар да қайта жазуға тура келетін секілді.
