Төтенше жағдай кезінде қазақстандықтар ақысыз еңбек демалысына шығуға мәжбүр болған
«Жаңа Қазақстанды» құру жолындағы қаңтар оқиғаларының салдары көп және әлі күнге дейін мемлекеттік құрылымдардың басшылығы үшін де, қарапайым қазақстандықтар үшін де күтпеген тосынсыйларын жалғастыруда. Еліміздегі төтенше жағдай режимі күшіне енген уақытта кейбір компаниялардың қызметкерлерін жалақысы сақталмайтын еңбек демалысы туралы өтінішке күштеп қол қойдыру туралы жағдайлар мәлім болған. Түсіп жатқан арыз-шағымдардың санына қарағанда мұндай оқиғалар бүкіл Қазақстанда болып жатқанға ұқсайды. Бұл жайында «Jambyl-Taraz» ақпарат агенттігі Stan.kz сайтына сілтеме жасап хабарлайды.
Алматылық оптикалық желілердің бірінің қызметкерінің сөзінше, өзі мен әріптесіне жоғарыда аталған мазмұндағы хат 28 қаңтар күні келген. Қызметкерлерге мынадай үлгідегі өтініш келген: «01.06.2022 бастап 12.01.2022 аралығында жалақысы сақталмайтын демалысқа жіберуіңізді сұранамын». Ал қызметкерлерден тек қол қоюын ғана талап еткен.
«Біз 5 қаңтарда жұмысқа бардық, алайда ол уақытта тәртіпсіздіктер басталып кетті де, бізді түскі уақытқа қарай үйімізге қайтарып жіберді. 12 қаңтарда бізді қайта шақырды. Осы уақыт бойы компания жұмыс істеген жоқ, тиісінше біз де үйде отырдық. Ал енді біз жалақымыздың жартысы қысқартылатын өтінішке қол қоюға тиістіміз», – дейді атын атамауды өтінген оптика қызметкері.
Ірі логистикалық компаниялардың бірінің қызметкерлері де осыған ұқсас жағдайға тап болған.
«Қаңтар айының соңында біз әріптестерімізбен бірге еңбек демалысы туралы өтінішке қол қоюға міндеттелгенімізге наразы болдық. Нәтижесінде 10-12 адам қол қойды да, ал қалғандары не істерлерін білмей отыр. Болған жағдайға түсіністікпен қарағандықтан шағым түсіргіміз келмейді, бірақ жалақының қысқаруына да көңіліміз толмайды», – дейді логистикалық компанияның менеджері.
Жұмыс берушінің әрекетінің заңдылығын және төтенше жағдай кезінде өндірісі тоқтап қалған кәсіпорындар мен олардың қызметкерлері не істеуі қажеттігін заңгерлер түсіндіріп берді.
Continental заңгерлік фирмасы сарапшыларының пікірінше, бұл тақырып қазіргі уақытта өте өзекті болып тұр. Заңгерлер жалақыны қысқарту туралы өтініштерді немесе ақысыз демалысқа мәжбүрлі өтініштерді бұған дейін де қарастырған. Continental кеңесшісі Елена Максименко жалақысы сақталмайтын демалыс берудің тәртібі мен шарттары ҚР Еңбек кодексінің 97-бабында қарастырылғанын түсіндіреді. Және ол екі жағдайда ғана беріледі: еңбек шартының барлық тараптарының келісімі бойынша және қызметкердің өзінің өтініші негізінде. Сондықтан, егер жұмыс беруші қызметкерден мұндай өтінішке қол қоюды сұраса, бірақ бұл қызметкер мен жұмыс беруші арасында келісім бойынша жүзеге аспаса, онда мұндай талап заңсыз болып табылады.
«Мұндай жағдайда мәселені сотқа дейінгі тәртіпте шешу үшін қызметкер серіктестіктегі татуластыру комиссиясына хабарласуға құқы бар. Егер кәсіпорында бітімгершілік комиссиясы болмаса, дереу сотқа шағым түсіруге болады. Дегенмен, қызметкердің бірден сотқа барып арыз түсіруі екі талай, сондықтан ол тікелей жұмыс берушіге немесе мемлекеттік еңбек және көші-қон инспекциясы басқармасына жүгіне алады», – деп түсіндіреді Елена Максименко.
Заңгер бұл тармақ еңбек шартында көрсетілген жағдайда ғана төтенше жағдай кезінде қызметкерді ақысыз демалысқа жіберуге болатынын баса айтады.
«Жұмыс беруші еңбек, ұжымдық шарттарда көзделген жағдайларда қызметкердің хабарламасы негізінде күнтізбелік 5 күнге дейін жалақысы сақталмайтын демалыс беруге міндетті болады. Бұл босану, некеге тұру және заңда көзделген басқа да жағдайлардан бөлек уақыт. Егер мұндай жағдайлардың ішінде төтенше жағдай да қарастырылған болса ғана бұл заңды болуы мүмкін», –дейді Максименко.
Ендігі кезекте мұндай жағдайда қызметі тоқтатылған ұйымдардың басшылары не істеуі керек және жұмысшылардың жалақысын толық қалай төлейді?
Continental серіктесі Эльдар Бабаев мұндай жағдайлар Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында қарастырылғанын айтады. Бұл – экономикалық, технологиялық, ұйымдастырушылық, өндірістік немесе табиғи себептер бойынша жұмысты уақытша тоқтату.
«Қаңтар айының басында көптеген кәсіпорындар жұмысшы мен жұмыс берушіге байланысты емес себептермен жұмыс істемей қалғаны түсінікті. Бұл мәселе Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 112-бабымен реттеледі, онда жұмыстың тоқтап қалуының барлық жағдайлары қарастырылған: қызметкер мен жұмыс берушіге байланысты емес себептер бойынша немесе жұмыс берушінің және қызметкердің кінәсінен. Заң шығарушы осы жағдайлардың әрқайсысы бойынша сыйақының шарттары мен мөлшерін белгілейді», – дейді Эльдар Бабаев.
Жұмыстың екі жаққа да байланысты емес себептер бойынша тоқтап қалған жағдайда, тоқтап тұрған уақытты есепке алу тәртібі мен төлем мерзімі еңбек немесе ұжымдық шартта айқындалады. Мұндай жағдайда ең төменгі төлем ең төменгі жалақыдан аз болмауы керек (2022 жылы ол 60 мың теңге). Яғни, жұмысқа шыға алмаған әрбір күн үшін қызметкерге кем дегенде 3 мың теңгедей еңбекақы төленуі тиіс.
Егер бұл жағдай еңбек немесе ұжымдық шартта көзделмесе, жұмыс беруші қызметкерге жалақыны толық төлеуге міндетті. Егер бос уақыт жұмыс берушінің кінәсінен орын алса, онда төлемдер қызметкердің орташа жалақысының кемінде 50%-на тең болуы тиіс, ал егер қызметкердің кінәсінен болса, онда төлем жүрмейді.
«Сондықтан біз жұмыскерлермен жасалған еңбек және ұжымдық шарттарда бұл жағдайлар көрсетілген компанияларға тоқтап қалу опциясын пайдалануды ұсынамыз. Қызметкерлермен жұмыстық ереже барысында мұндай жағдайды болжамаған жұмыс берушілерге жалақы мөлшерін төмендетпеуге кеңес береміз, өйткені бұл келісім комиссиясына, Мемлекеттік еңбек инспекциясы және көші-қон басқармасына шағымдануға немесе қызметкерлердің сотқа шағым түсіруіне алып келеді», – деп түйіндеді Эльдар Бабаев.
