ЖЫЛДАМ ХАБАР АЛМАСУ ҚҰРАЛДАРЫ –САУАТСЫЗДЫҚ «МЕКТЕБІНЕ» АЙНАЛМАУЫ ТИІС

Қазіргі кезде жазба коммуникацияның, жалпы ақпарат алмасудың басты құралы  – әлеуметтік желілер. Ватсап – жылдам хат-хабар алмасудың тиімді желісі болса, фейсбук, твиттер, инстаграмм – оған қарағанда, қысқаша мақала, пост жазып, ой бөлісіп, пікір алмасудың ең ыңғайлы желілері.  Өкінішке орай, әлеуметтік желілердегі мемлекеттік тілдегі жазбалардың қатесіне көз сүрінеді. Қазақ тілінің қамын ойлаған тілжанашырлары «Әлеуметтік желілердегі сауатсыздық», «Әлеуметтік желілердегі қателіктер» деген тақырыпта түрліше мақалалар жариялап, өз ойларын ашық жазып, бірқатар өзекті мәселелерді көтеріп жүр. Әлеуметтік желілердегі қазақша сөздерді қазақ әріптерімен жазбау, қазақ сөздерін ықшамдап жазамын деп, қате жазу және т.б. қателіктер өте көп кездеседі. Бұл үрдіс осылай жалғасса,  жастар арасында  қате жазу – дұрыс жазу нормасы болып қалыптасу қаупі де тұр. Әлеуметтік желілердегі мұндай сауатсыздық үрдісі тек біздің елімізде ғана емес, әлемдік деңгейде екенін байқауға болады. Көрші Ресей мемлекеті де осындай сауатсыздықпен күресуде. Оны Ресейлік БАҚ-тан байқауға болады.
Бұл материалда қазақ лексиконындағы ең жиі қолданылатын сөздердің әлеуметтік желілерде қалай қате жазылып жүргендігін талдап көрдік. Мәселен, қазақ лексиконындағы қолдану жиілігі жоғары сөз «рақмет», осы сөзді «рахмет» деп жазады, сонымен қатар бірге жазылатын «алғысхат» сөзін «алғыс хат» деп бөлек жазады, «біз», «шаш» деген көптік мәнді сөздерді «біздер», «шаштар» деп көптік жалғауларын қосып жазатындарды да байқаймыз. Былтыр  әл-Фарабидың мерейтойына орай жазылған жазбаларда ұлы философтың тегіне қосымшаны түрліше жалғады, біреулері «Фарабидің» десе, екіншілері «Фарабидың» деп жазды. Әрине, дұрысы – «Фарабидың». Себебі қазақ тілінің емле ережелеріне сай «ов», «ев», «и» қосымшаларына қарай жалғауды жалғамаймыз, сөздің түбіріне орай жалғанатындығын бірі білсе, бірі білмей жатады. Тура осы секілді елімізде «Волонтерлер жылы» жарияланғанда, актив сөз болған «волонтер» сөзіне де қосымшалар түрліше жалғанды. Мәселен, «волонтерға», «волонтердың», «волонтерлар», «волонтерлық» деген сөздерді көп кездестіруге болады. Кейбір материалдарда «еріктілер» деген аудармасын да қолданды. Қазақ тілінің орфографиясында «волонтер» сөзіне жіңішке қосымша жалғанатындығы анық жазылған. Сол себепті «волонтерлер», «волонтерге», «волонтерлік» болып жазылады.
Тағы бір айтатын жайт, қазақ тілінде буын үндестігіне бағынбайтын «нікі, -дікі, -тікі» қосымшаларды сөзге жалғағанда, түрлендіріп жазады. Мәселен, «әкімдікі» деп жазудың орнына «әкімдыкі», «қазақтікі» деп жазудың орнына «қазақтыкі», «баланікі» дегенді «баланыкі» деп қате жазады. Тіпті, қазақ тілінде «тыкі, ныкі, дыкі» деген қосымша жоқ екенінен бейхабар секілді.
«Ма, ме, ба, бе, па, пе» сұраулық шылауларын орынсыз тіркестіріп жазу да байқалады. Мәселен, «Қызық емес па?», дұрысы – «Қызық емес пе?». Себебі «емес» жіңішкелік мәнге ие сөз болғандықтан, қазақ тілінің үндестік заңына орай  оған «ме» деген сұраулық шылау тіркесуі қажет. «Ол жүрмей ма?» деп жазылған, дұрысы «Ол жүрмей ме?» т.б. Қазақ тілінде ең көп қолданылатын сөз «атсалысу», осы біріккен актив сөзді «ат салысу» деп тіркескен сөз етіп жазады. «Атсалысу» – көмектесу, қолғабыс ету, қатысу деген мағынаны білдіреді. Ал,  «ат салысу» деген тіркестің мағынасы «атты салысу» ма? Бұл тіркесте мағына да жоқ.  Сонымен қатар «сұхбатты» – «сұқбат», «дастарқанды» – «дастархан» деп жазады. Тізе берсек, әлеуметтік желілердегі мұндай қателіктерді жиі кездестіреміз. Жоғарыда келтірілген мысалдардың орфографиясы туралы жалпы білім мектеп қабырғасында беріледі. Сонымен қатар қазіргі таңда мемлекеттік тілде ақпаратты сауатты жазу үшін, тіпті, кітап ақтарудың да қажеті жоқ, емле.кз, терминком.кз, қазақ тілінің ұлттық корпусы, атау.кз, сөздікқор.кз деген секілді цифрлы бағдарламаның көмегіне жүгінуге болады. Олар қолжетімді, әрі ыңғайлы. Сонымен қатар қазақ тілді ақпарат құралдары, сондай-ақ қазақ тілді тұлғалар – мемлекеттік тілдегі материалдардың сауатты жазылуына мұрындық болу керек. Себебі қазіргі таңда жалпы халық сауатты жазуды ақпараттық медиа кеңістіктен үйренеді.
Қазіргі заман адамдарын, әсіресе, жастарды әлеуметтік желісіз елестету мүмкін емес, десек те ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынов айтқандай: «Тіл тазалығын сақтау – біздің патриоттығымыз бен сауаттылығымызды арттырады»,-дейді. Бүгінгі күннің талабы қазақ тілін жай меңгеру ғана емес, оны сауатты меңгеру болу керек. Бұл да мемлекеттік тілде жазу мәдениеті жоғары тұлға имиджін қалыптастыру тетіктерінің бірі болып саналады.

Иманмырзаева Асел Досмаханбетовна,
М.А.Пушкин атындағы №41 көпсалалы гимназия мұғалімі,
филология магистрі, педагог-шебер