Тоғыз жастан бастап қылмыстық жауапкершілік: Иранда жыл басынан бері кемінде 15 әйел өлім жазасына кесілді
Құқық қорғаушылардың мәліметінше, биыл Иранда он шақты әйел өлім жазасына кесіліп, дарға асылды. Олардың көпшілігі әйелдерге күш көрсеткен күйеуін немесе серіктесін өлтіргені үшін жазаланған, деп хабарлайды «Jambyl-Taraz» ақпарат агенттігі stan.kz сайтына сілтеме жасап.
Иранның «кесас» деп аталатын исламдық «кек алу заңында» егер жәбірленушінің жанұясы кісі өлтірушіні кешірмесе немесе өтемақы қабылдамаса, кісі өлімінен кейін тағы бір адам өлім жазасына алыну керек делінген. Іс жүзінде бұл отбасылық зорлық-зомбылық сияқты жеңілдететін мән-жайлардың сотпен ескерілмейтінін білдіреді.
Iran Human Rights мәліметінше, Иранда өлім жазасын қолдануды қадағалайтын үкіметтік емес ұйым – Иранның адам құқықтары ұйымының мәліметі бойынша, дарға асылған соңғы әйелдердің бірі – Сюзан Резайпур осы жылдың 27 қазанында күйеуін өлтіргені үшін өлім жазасына кесілді. Оның күйеуі бір жағынан туыс ағасы болды.
Әйел 6 жыл түрмеде отырды және жәбірленушінің жақын туыстары, оның ішінде нағашы ағасы оны кешіруден бас тартқаннан кейін өлім жазасына кесілді.
Сот отырысында Сюзан Резайпур кісі өлтірген күні күйеуі қатты мас болғанын және өзін ұрғанын айтты. Иранның адам құқықтары жөніндегі директоры Махмуд Амири Могаддам: «Өлім жазасына кесілген әйелдер санының артуы үлкен алаңдаушылық туғызады” деді.
Ұйымның мәліметінше, Иранда биылдың өзінде 15, ал 2010 жылдан бері барлығы 170 әйел өлім жазасына кесілген. Махмуд Амири Могаддам «кесас» халықаралық құқықпен үйлеспейді, өйткені ол шешім қабылдау құқығын береді дейді.
Ең атышулы істердің бірі бұрынғы барлау қызметкерін өлтіргені үшін сотталған 26 жастағы Рейхана Джаббаридің өлім жазасына кесілуі болды, ол өзін зорламақ болғанын айтты. 2014 жылдың қазан айында дарға асылды.
«Иранда көп әйелдің өлім жазасына кесілетін себептерін түсіну үшін патриархат пен әйелдерге қатысты кемсітушілік маңызды. Олардың көпшілігі өздерін үйде зорлау немесе ұрып-соғу әрекетінен қорғауға тырысады», – дейді Парижден Джулия Бурбон Фернандес.
Белсенділердің айтуынша, кісі өлтірді деп айыпталған әйелдердің көпшілігі Иран қоғамының ең маргиналды топтарында тәрбиеленіп, өмір сүрген.
Вашингтонда орналасқан Абдоррахман Боруманд орталығының негізін қалаушы Ройя Боруманд: «Олар көбінесе өте кедей, білімсіз және өз отбасылары олардан бас тартуға дайын», – дейді.
Жақында есірткі саудасымен айналысты деген айыппен өлім жазасына кесілгендердің қатарында 2021 жылы 25 қарашада Исфахан қаласында дарға асылған 41 жастағы Мириам Хакпур болды. Оның күйеуі де сотталды, бірақ ол өлім жазасына кесілмей, түрмеге жабылды.
Құқық қорғаушылар Иранның сот жүйесі әйелдерді кемсітетінін айтады: мәселен, қылмыстық жауапкершілікке тартылатын жас қыздар үшін 9 жас, ұлдар үшін 15 жас деп белгіленген. Ал әйелдердің айғақтарына әрқашан ерлердің сөзінен гөрі заңдық салмағы азырақ беріледі.
Қазір Иран өлім жазасына кесілгендердің саны бойынша Қытайдан кейін 2-орында тұр.
«Өлім жазасына бірге қарсымыз» журналынан Джулия Бурбон Фернандес алаңдатарлық статистикамен қатар, Иран қоғамында өлім жазасын жою үшін белсенді қозғалыс жүріп жатқанын атап өтеді.
Бұл ирандық режиссерлер түсірген фильмдерде де көрінеді: атап айтқанда, Фернандес Ирандағы өлім жазасына қатысты төрт оқиғаны баяндайтын Мохаммад Расулофтың «Бұл жерде зұлымдық жоқ» фильмін келтіреді. Фильм 70-ші Берлин кинофестивалінде «Алтын аю» жүлдесін жеңіп алды.
Сонымен қатар, ирандық зиялы қауым өкілдері әлеуметтік желілерде өлім жазасы туралы заңды меңзеп, «Сәйкес келмеу» хэштегін бастады. Бұл науқан Иранның ішінде ғана емес, одан тыс жерлерде де кеңінен тарады.
«Статистикаға қарамастан, қоғам өлім жазасын қолдамайды, бұл биліктің ұстанымына мүлдем қайшы келеді», – дейді Джулия Бурбон Фернандес.
