Комплаенс-қызметтер жемқорлықтың алдын алады

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл қызметкерлері қазіргі жағдайдағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс жүйесін ұйымдағы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мен профилактикасының ең тиімді құралы деп санайды. Алайда бұл күрделі және кешенді институттың құрылымы ұзақ мерзімді жоспарлы енгізуді қажет етеді.

Біздің еліміздегі бұл институт 2020 жылы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңда квазимемлекеттік сектор субъектілерінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтердің функцияларын орындайтын құрылымдық бөлімшелер айқындалады деген норма пайда болған кезде заңнамалық тұрғыдан бекітілді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтердің негізгі міндеті – ұйымның және оның қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасын сақтауын қамтамасыз ету. Институттың қалыптасуының бастапқы кезеңдерінде комплаенс функциялары заңгерлер, бухгалтерлер, кадрлар, әдіскерлер сияқты жұмыс істейтін қызметкерлерге жүктелді.
– Бұл квазимемлекеттік сектордың субъектілерінде қаражаттың жетіспеушілігі, ұйымдардың шағын көлемі және т.б. объективті себептерге байланысты жеке бөлімшелер құруға мүмкіндік бере алмайтынына байланысты. Институттың дамуына қарай және жинақталған құқық қолдану практикасын ескере отырып, заңнамаға өзгерістер енгізілді. Мысалы, 2022 жылы комплаенс-қызметтердің атқарушы органнан, ұйымның лауазымды адамдарынан құрылып, олардың тәуелсіздігі қамтамасыз етілді және жоғары басқару органына – директорлар кеңесіне немесе бақылау кеңесіне есеп беру бекітілді. 2023 жылы құрылымдық бөлімшені немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызмет функцияларын орындайтын жауапты тұлғаны айқындау мүмкіндігі көзделген. Бұдан басқа, ағымдағы жылдан бастап сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органға сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтердің қызметін үйлестіру және Бірыңғай үлгілік ережені әзірлеу бойынша құзыреттер берілген, – дейді ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Жамбыл облысы бойынша департаментінің басшысы Болат Жылқыбаев.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтер туралы Үлгілік ереже ағымдағы жылы 31 наурызда бекітілген. Бұл құжатты қабылдау ұйымның сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді комплаенсін қалай құру керектігі туралы тұтас түсінік қалыптастыруға мүмкіндік берді.
Үйлестіру әдістемелік қолдау, оқыту және ақпарат алмасудан тұрады. Департамент өз құзыреті шеңберінде комплаенс-қызметтерге әдістемелік қолдау көрсетіп, оқытады және ақпаратпен алмасады. Бүгінгі таңда елімізде 6 мыңнан астам Сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтер бар.
Комплаенс және іскерлік этика қауымдастығымен өзара іс-қимыл жасау кезінде пилоттық режимде базалық сыбайлас жемқорлыққа қарсы оқу курсы, тақырыптық бейнедәрістер, оқу материалдары және т.б. орналастырылған портал іске қосылды. Бұдан басқа, сыбайлас жемқорлыққа қарсы цифрлық оқу сертификаттау курсын құру мәселесі пысықталуда.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат Тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары (11-тармақ) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру шеңберінде комплаенс-мамандар даярлауды көздейді. Қазіргі уақытта Ғылым және жоғары білім министрлігімен және жоғары оқу орындарымен бірлесіп, еңбек нарығының қажеттілігі және білім беру бағдарламасына нақты сұраныс зерттелуде.
Елімізде 3 жоғары оқу орнында магистратура деңгейінде білім беру бағдарламалары әзірленіп, іске қосылды. Олар – Нархоз университеті, Д.Қонаев атындағы Еуразиялық заң академиясы, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті.
Егер сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарт туралы айтатын болсақ, Тұжырымдамада квазимемлекеттік және жеке сектор субъектілерінде «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл менеджменті жүйесі» ISO 37001 Халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандартын ерікті түрде енгізу туралы жеке тармақ көзделгенін атап өткен жөн. Көптеген сарапшылардың пікірінше, бұл стандарт сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенстің шынымен тиімді жүйесін құруға көмектеседі. Бұл көбінесе стандартта сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенстің барлық негізгі элементтері қамтылғандығына, сондай-ақ оларды ұйымның бизнес-процестеріне интеграциялау жөніндегі нұсқаулықтар ұсынылғандығына байланысты.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтің негізгі міндеті – ұйымның және оның қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасын сақтауын қамтамасыз ету. Оларға өздері жұмыс істейтін ұйымдарда сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған тиімді тетіктерді, стандарттарды, рәсімдерді құру жөніндегі миссия жүктелген.
Бұл ретте олардың жұмысы белгілі бір ағартушылық тарапты да қамтуы тиіс, мысалға, ұйымды, басшылықты сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың (халықаралық, ұлттық) ережелері мен тенденциялары туралы хабардар етуге, қандай да бір шараларды қабылдау мақсаттарын түсіндіруге, ұйымның сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастыруға тиіс.

Жұмаш Жолболды