Электронды ақшаның тиімділігі қандай?

Қазақстандағы электрондық ақша – бұл негізінен интернет-коммерцияның дербес құбылысы емес, Wooppay, Qiwi кошелек, Единый кошелёк, Личная Касса, Kaspi Bank және т.б. жаһандық төлем жүйелерінің тармақтары. Бұл электрондық сервистер бүкіл әлемде жұмыс істейді және Қазақстан да ерекшелік болып табылмайды.
Қазіргі уақытта ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері пәтеріңізден немесе жұмыс орныңыздан шықпай-ақ сауда жасауға мүмкіндік береді.
Бұл дүниежүзілік компьютерлік желілер сияқты ақпараттық технологиялар саласындағы жетістіктердің арқасында мүмкін болды. Интернетте адамға қажет барлық дерлік нәрсе бар: тауарлар, қызметтер, байланыс, өзін-өзі көрсету мүмкіндігі, ойындар және т.б.
Әрине, кейбір қызметтер үшін төлем жасау керек, ал төлем жүйесі неғұрлым тез және оңай болса, соғұрлым жақсы. Мұндай төлем жүйесіне деген қажеттілікті сатушылар да, сатып алушылар да сезіне бастады. Сондықтан электронды ақша ойлап табылды.
Электрондық ақшаның кез келген түрінің міндеті – тауарлар мен қызметтерді сатып алушылар мен сатушыларды біріктіретін әмбебап төлем ортасын құру. Электрондық ақшаның мақсаты – интернеттің тұтастай сала ретіндегі экономикалық тиімділігін арттыру. Электрондық ақша механизмі-бұл компьютерден шықпай-ақ тауарларға ақы төлеуге, мәмілелер жасауға, орналасқан жеріне қарамастан коммерциялық қызмет жүргізуге мүмкіндік береді.
Көптеген адамдар электронды ақша – бұл дүкендерде және басқа мекемелерде қолма-қол ақшаның орнына төлеуге мүмкіндік беретін пластикалық карталар (дебеттік немесе несиелік) деп санайды. Алайда, Visa, MasterCard, Cirrus сияқты пластикалық карталар электронды ақша емес. Бұл тек осы картаны шығарған және сол атаудағы кез-келген жүйенің қатысушысы болып табылатын банкте ашылған шотқа жылдам қол жеткізу құралы.
Электрондық ақша-бұл бәріне таныс ақшаның аналогы, тек электронды түрде, яғни арнайы электрондық жүйелердегі жазбалар түрінде болатын төлем құралы. Электрондық ақша әрқашан ұсынылған Банкте нақты валютамен қамтамасыз етіледі.
Электрондық ақшаны пайдаланудың өзектілігі келесі факторларға байланысты:
1. Электрондық ақша жеке электрондық әмиянға электрондық ақшаны шығару есебінен төлем карточкаларының деректемелерін берумен байланысты қауіпсіздікті және тәуекелді азайтуды қамтамасыз етеді. Электрондық ақша тез, қауіпсіз және онлайн-сауданы жүзеге асыру үшін өте ыңғайлы, әсіресе аз мөлшердегі мәмілелер бойынша. Бұл жаһандық электрондық коммерция құрылымында осы төлем құралының танымалдылығының өсуіне және қолданылу аясының кеңеюіне байланысты соңғы үрдістерді түсіндіре алады;
2. Электрондық ақшаның өсіп келе жатқан танымалдылығы оларды пайдаланудың ыңғайлылығымен де байланысты – Интернетте сатып алу үшін төлеуге болады, ал электрондық ақшаны сатып алу клиенттің банкке жеке баруынсыз жүзеге асырылады, сондықтан ол уақытты қажет етпейді;
3. Жыл сайын интернет-дүкендердің танымалдылығы қарапайымдылығының, табыстылығының және бірнеше минут ішінде нақты өнімді табу мүмкіндігінің арқасында артып келеді. Электрондық ақшаның белсенді өсуіне ықпал ететін ерекшелік оны белгіленген шектеулер шегінде жасырын режимде пайдалану мүмкіндігі болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан нарығында 29 электрондық ақша жүйесі жұмыс істейді. Ең жиі қолданысқа ие электрондық ақша жүйелер: бұл «Wooppay» электрондық ақша жүйесі, операторы – «WOOPPAY (ВУППЭЙ)» ЖШС, эмитенттері – «Евразийский банк» АҚ, «Народный Банк Казахстана» АҚ, «Capital Bank Kazakhstan» АҚ; «Хоум Кредит Банк» АҚ ЕБ, «Альфа-Банк» ЕБ АҚ, «Qiwi кошелек» электрондық ақша жүйесі, операторы «QIWI Kazakhstan»(КИВИ Казахстан)» ЖШС, эмитенттері – «AsiaCredit Bank» АҚ, «Народный Банк Казахстана» АҚ, «Альфа-Банк» АҚ ЕБ, «Личная Касса» электрондық ақша жүйесі, операторы – «Личная Касса» ЖШС, эмитенттері – «Альфа-Банк» АҚ ЕБ, «Paypoint» электрондық ақша жүйесі, операторы – «PayPoint» ЖШС, эмитенттері – «AsiaCredit Bank» АҚ, «ONE» электрондық ақша жүйесі, операторы – «ONE Technologies» ЖШС, эмитенттері – АО «ForteBank», «AllPay» электрондық ақша жүйесі, операторы- «Allpay (Олпэй)» ЖШС, эмитенттері – «AsiaCredit Bank» АҚ, «Kaspi Bank» электрондық ақша жүйесі, операторы және эмитенті – «Kaspi Bank» АҚ, «MyBonus» электрондық ақша жүйесі, операторы – «Smart Pay» ЖШС, эмитенттері – «Альфа-Банк» АҚ ЕБ, «AsiaCredit Bank» АҚ, «Homebank Wallet» – электрондық ақша жүйесі, операторы – «Народный Банк Казахстана» АҚ, эмитенттері – «Народный Банк Казахстана» АҚ, «Wallet One» электрондық ақша жүйесі, операторы – «W1 Kazakhstan» ЖШС, эмитенттері – «AsiaCredit Bank» АҚ, «Альфа-Банк» АҚ ЕБ, «Казпочта» – электрондық ақша жүйесі, операторы және эмитенті «Казпочта» АҚ.
Электрондық ақшаның даму динамикасы көрсеткендей, осы жүйелердің аудиториясы мен қызметтері біртіндеп кеңейе түседі. Басқа елдердің тәжірибесі электрондық коммерция сегментінде төлем жасау үшін электрондық ақша барған сайын танымал бола бастағанын көрсетеді. Оларды пайдалану қолма-қол ақша айналымын қысқартуға, онлайн қызметтер нарығын дамытуға, есеп айырысуды жеделдетуге ықпал етеді және азаматтардың төлем мәдениетін арттырады.

Ғазиза Қалмаш,
ҚР Ұлттық Банкі
Жамбыл филиалының
жетекші маман-экономисі