Қазақстанның жоғары білімі: өршіл зерттеушілер үшін жаңа мүмкіндіктер

Қазақстанның қазіргі жоғары білім беру жүйесі ғылыми әлеуетті белсенді жаңарту мен дамыту кезеңін бастан кешіруде. Ерекше назар PhD докторантурасы бағдарламалары арқылы жоғары білікті кадрларды даярлауға аударылуда. Бұл бағдарламалар ғылыми жаңалықтар алаңы ғана емес, сонымен қатар болашақ ғылым мен тәжірибе көшбасшыларының кәсіби қалыптасуындағы маңызды кезеңге айналып отыр. Бүгінде докторантурада оқу — білім көкжиегін кеңейтуге, зерттеу идеяларын жүзеге асыруға және ғылымда, білімде, бизнесте табысты мансапқа берік негіз қалауға зор мүмкіндік.

Қазақстан Республикасының Білім министрлігі 2018 жылдан бастап қазақстандық университеттерге өздерінің білім беру бағдарламаларын құруға мүмкіндік берді.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ғылыми-зерттеу университетінің «Қаржы және есеп» кафедрасы сапалы білімнің берік іргетасын қалыптастыру мақсатында PhD докторантурасының жаңа «Аудит және бақылау» білім беру бағдарламасын әзірледі.

Бағдарламаның мақсаты жаңа білім құру және цифрлық технологияларды пайдалану негізінде ғылыми-зерттеу, сараптамалық, басқарушылық және педагогикалық қызметті табысты жүзеге асыруға қабілетті аудит және ішкі бақылау саласындағы бәсекеге қабілетті мамандарды сапалы даярлау болып табылады.  Толығырақ ақпарат Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ресми сайтында ұсынылған. (https://farabi.university/faculty/14?&active_tab_order=2).

«Аудит және бақылау» бағдарламасының миссиясы мен міндеттері университеттің зерттеу әлеуетін арттыруға, зияткерлік шеберлікті дамытуға, сондай-ақ ұлттық экономиканың жоғары білікті мамандарға деген сұранысын отандық дәстүрлер мен әлемдік озық тәжірибе негізіндегі үздіксіз көпдеңгейлі экономикалық және бизнес-білім беру арқылы қанағаттандыруға бағытталған.

Айта кету керек, бұл бағдарлама бірегей болып табылады, себебі оның баламасы Қазақстан Республикасында жоқ. Бағдарлама тәжірибелі мамандарға, магистратура бітірген түлектерге арналған және келесі мәселелер мен қызмет салаларына қызығушылық танытатындарға бағытталған:

• сыртқы және ішкі аудит;
• салық және кедендік аудит;
• ішкі бақылаудың қазіргі даму тенденциялары;
• қаржылық және қаржылық емес есептілікті қалыптастыру және талдау;
• қаржылық-экономикалық шешімдерді сараптау (шешімдердің тиімділігін бағалау, тәуекелдерді анықтау және азайту, қолданыстағы баламалардан оңтайлы нұсқаларды таңдау және т.б.) және т. б.

Оқу курстарын іске асыру проблемалық-бағдарланған тәсіл негізінде жүзеге асырылады. Бағдарлама түлектері курстарды меңгеру нәтижесінде аудит және бақылау саласында терең білім алып қана қоймай, осы саладағы өзекті мәселелерді анықтап, оларды шешуді, қабылданған шешімдерді экономикалық тұрғыдан негіздеуді үйренеді. Топтық жобаларды орындау мен ұжымдық кейстерді шешу басқарушылық дағдыларды қалыптастырады.

Сабақтарды аудит және бақылау саласында үлкен ғылыми әрі тәжірибелік білімі бар Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Экономика және бизнес жоғары мектебінің оқытушылары мен жоғары білікті тәжірибелі мамандар жүргізеді.

Бағдарлама, ең алдымен, ғылыми кадрларды даярлауға бағытталған және түлектерге жоғары оқу орындарының оқытушылары мен білікті зерттеушілер болуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, түлектер бизнес саласында кәсіби жолын таңдап, ішкі аудит департаменттерінің басшылары мен жетекші мамандары, аудиторлық фирмалардың директорлары мен сарапшылары бола алады. Сондай-ақ олар өз әлеуетін бас бухгалтер, экономикалық қызмет басшысы, қаржы директоры, менеджер немесе бақылаушы ретінде жүзеге асыра алады.

Білім беру сапасын жоғары деңгейде қамтамасыз ету мақсатында докторантураның білім беру бағдарламасы Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2023 жылғы 20 қарашадағы №591 «Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтеріне (профессор-оқытушылар құрамына) арналған кәсіптік стандартын бекіту туралы» және қаржы, бухгалтерлік есеп пен менеджмент салаларындағы тиісті кәсіби стандарттарға сәйкес әзірленді. Мұндай тәсіл бағдарламаның академиялық мазмұны мен қазіргі заманғы еңбек нарығының нақты қажеттіліктері арасындағы тығыз байланысты қамтамасыз етіп, оқытудың тәжірибелік бағыттылығын арттырады.

Осыған байланысты оқу нәтижелерін қалыптастыру барысында қаржы-экономикалық бағыттағы мамандарды даярлаудағы қазіргі заманғы үрдістерді көрсететін Қазақстан Республикасының кәсіби стандарттары ескерілді. Олардың қатарында «Бухгалтер», «Қаржылық менеджмент» және «Кәсіпорын ресурстарын жоспарлау мен талдау» бағыттары бар. Бұл оқытуды практикалық міндеттер мен жұмыс берушілердің талаптарына барынша жақындатуға, сондай-ақ ғылым, білім және бизнес арасындағы байланысты нығайтуға мүмкіндік берді. Осылайша, докторантураның білім беру бағдарламасы білім алушыларда философия докторы (PhD) дәрежесін даярлауға қойылатын халықаралық талаптарға сәйкес зерттеу, талдау және басқару құзыреттерінің жиынтығын қалыптастырады. Ерекше назар ғылыми мәдениетті, сыни ойлауды және экономиканың цифрландыру жағдайында заманауи талдау мен аудит әдістерін қолдану дағдыларын дамытуға аударылады. Бағдарлама Қазақстандағы ғылымның, білімнің және кәсіби тәжірибенің дамуына үлес қоса алатын жаңа буын мамандарын даярлауға бағытталған.

«Қаржы және есеп» кафедрасының еліміздің жетекші компанияларымен іскерлік байланыстарының арқасында докторанттар тәжірибеден өту және кейіннен жұмысқа орналасу мүмкіндігіне ие болады. Мұндай ынтымақтастық ғылым мен бизнес арасындағы байланысты нығайтып, түлектерге кәсіби мансап жолында сенімді бастау алуға жағдай жасайды.

Бұдан бөлек, PhD докторантурасының білім беру және зерттеу қызметін реттейтін Ережелерге сәйкес, бағдарламада оқитын барлық докторанттар шетелдегі серіктес университеттердің бірінде кемінде бір семестр өткізуге міндетті. Мұндай академиялық тәжірибенің мақсаты — тек ғылыми семинарлар мен конференцияларға қатысу немесе әдебиетпен танысу ғана емес, ең алдымен шетелдік академиялық ортаны бағалау және шетелде академиялық мансап құрудың ерекшеліктерімен танысу болып табылады.

Диссертацияны белсенді түрде әзірлеу де бағдарлама бойынша оқытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Жарты жылда бір рет докторанттар ғылыми-зерттеу семинарына жиналып, өз зерттеу жұмыстарының ағымдағы нәтижелерін ұсынады. Бұл нәтижелер Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың «Қаржы және есеп» кафедрасының профессорларымен және шетелдік әріптестерімен бірлесіп талқыланады.

Зерттеу нәтижелерін ең алдымен халықаралық ғылыми деректер базаларында индекстелетін шетелдік ғылыми басылымдар мен журналдарда жариялау жоспарланған.

Осылайша, «Аудит және бақылау» білім беру бағдарламасы бойынша докторантурада оқу — бұл тек ғылыми ізденістің қызықты процесі ғана емес, сонымен қатар кәсіби және жеке дамуға үлкен мүмкіндік. Бағдарлама ғылыми дәрежеге қол жеткізуге, зерттеу құзыреттерін дамытуға және табысты мансап құруға жол ашады — ғылым мен білім беру саласында да, бизнес пен мемлекеттік басқару жүйесінде де.

Бүгінде Қазақстандағы докторантураның дамуы жоғары білім беру жүйесін жаңғыртудың маңызды бөлігі болып табылады. «Аудит және бақылау» сияқты халықаралық стандарттарға және экономиканың қажеттіліктеріне сай бағдарламалар елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының өзекті міндеттерін шеше алатын бәсекеге қабілетті мамандарды даярлауға ықпал етеді. Мұндай бағыттар бойынша PhD докторларын даярлау — бұл Қазақстанның болашағына салынған инвестиция және ұлттық ғылымның зияткерлік әлеуетін нығайтуға қосылған үлес.

Дереккөздер:

1. Экономика және бизнес Жоғары мектебі. Ресми сайт // https://farabi.university/faculty/14?&active_tab_order=2
2. ЭБЖМ ғылыми-білім беру және әдістемелік орталықтары. Ресми сайт // https://farabi.university/faculty/14?&active_tab_order=16

Ф. Ердавлетова,
э. ғ. к., Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың қауымдастырылған профессоры,

Ж. Нұғманова,
PhD докторантi ББ «Есеп және аудит»