Спорттық ставкалар – тәуелділік пе?

Бүгінде букмекерлік ставкалар бұрынғыға қарағанда қарапайым адамға жақын. Тек телефонды алып, бес минут ішінде тіркеліп, шотты тенгемен немесе басқа валютамен толықтыру қажет. Сонымен ставканы жасай аласыз, тіпті тіркелген үшін бонус аласыз. Қаншама адам алдау да? Жеңілгеннен кейін олар қалыпты өмір сүре ала ма? Ставкаларды қаржылық пайда алу және құмар ойын-сауық мүмкіндігі ретінде қарастыру керек пе, әлде бұл тәуелділікке әкелетін және отбасыларды, бизнесті бұзатын күрделі мәселе ме, жоқ па, біздің тілішер қарастарды.

Лаура АБАЙҚЫЗЫ

Букмекерлік кеңселердегі ойындар – бос уақытты өткізудің кең таралған түрлерінің бірі. Ресми мәліметтерге сәйкес, капперлердің шамамен 5% – ы спорттық ставкалармен кәсіби түрде айналысады және олардан пайда табады. Қалған 95% ставкаларды импульсивті ретінде жасайды. Олардың ойыны жарқын эмоцияларды сезінуге, «оңай» ақша алуға деген ұмтылысқа негізделген. Осылайша, ойынға тәуелділік қалыптасады – спортқа деген қызығушылық өмірдегі басты қызығушылыққа айналады, барлық басқа салалар – жұмыс, отбасы, хобби артта қалады.

Спорттық ставкаларға тәуелді екеніңізді қалай анықтауға болады?

Шын мәнінде, мерзімді ставкалар мен бақыланбайтын ставкалар арасында  қыр-сыры бар. Дегенмен, ставкаларды қолдану арқылы ақша табатын букмекерлік кеңселердің кәсіби ойыншылары ставкалардың жүйелілігіне қарамастан лудомандар емес деп айтуға болады. Мұндай адамдар табыс табу үшін бәс тігеді, олар үшін жұмыс және құмар эмоцияларын шашырату тәсілі емес. Адамның спорттық ставкалармен проблемалары бар екендігінің айқын белгісі – бәс тігуге деген бақылаусыз жасау. Мұндай ойыншы әрдайым ағымдағы жағдайға қарамастан қояды. Ұтылған кезде тәуелді ойыншы ставканың мөлшерін көбейтеді, көбінесе тезірек қайтарып, жоғалған ақшаны қайтару үшін ва-банкке барады. Ең алдымен, бұл адам өзін басқармайтын және ешқандай стратегиясыз немесе жоспарсыз қоятын психологиялық жағдай. Әрине, мұндай әрекеттер сөзсіз сезімтал шығындар мен нашар көңіл-күйге әкеледі. Егер дағдарыс күшейе түссе, онда күтпеген салдары бар депрессияның басталуы мүмкін. Мұндай жағдайда сіз басқа тұлғалар мен дәрігерлердің көмегінсіз жасай алмайсыз. Жылдам ұтылуға деген ұмтылыс ставкалардағы негізгі проблемалардың бірі болып табылады.

Спорттық ставкаларға тәуелділіктің белгілері:

1) Сәтсіздіктен кейін жеңіске жету ниеті- олар нәтижелерді талдау және ойлау қабілеті   болмаса да, шығындар сөзсіз.
2) Тоқтай алмау және тез пайда табу. Бірінші плюс ставкадан кейін ойыншылар болашақта сәттілік болады деп қатеойлай бастайды.
3) Қол жетімділік және жаппай жарнама. Спорттық іс-шараларға ставкалар барлық жерде жарнамаланады: мобильді қосымшаларда, фильмдер, бейнелер, әлеуметтік желілерде, тіпті прайм-таймдағы орталық теледидар арналарында.
4) Тез байытуға ұмтылу, қаржылық жоспардың мәселелері.
5) Стратегияның болмауы, белгілі бір спорт түрінің ерекшеліктері мен коэффициенттерін нашар түсінуі.
6) Тәуелділіктің ең жарқын белгісі – бәс тігу үшін ақша қарызға алу. Бірақ тәуелділіктің дамуын болдырмау үшін сіз басты ережені есте сақтауыңыз керек – ақша болмаған кезде бас тартуды тоқтату. Сондай-ақ, ставканы жасау үшін ақшаны іздемеу.

Психологиялық мәселелер:

• Хобби саласының тарылуы: букмекерлік кеңседегі ставкалар қызығушылығы.
• Отбасынан, достарынан, жұмыс жөніндегі әріптестерінен шеттету.
• Букмекерлік кеңседе ойнауға мүмкіндік болмаған кезде психологиялық ыңғайсыздық, тітіркену, жүйке, дүрбелең шабуылдары. Бұл белгілердің жоғарылауы ұйқысыздыққа, бас ауруына, шоғырлану қабілетінің жоғалуына, агрессивті мінез-құлыққа әкеледі.
• Ойын барысында үзе алмау, ставка мөлшерінің үнемі артуы, міндетті түрде ойнаудың негізсіз сенімділігі тән.
• Кінә сезімі, жақын адамдарға өтірік айту, өзін-өзі аяу, истерикалық өкіну.
• Ойын кезінде агрессивті мінез-құлық, адам жақындарымен қарым-қатынасы нашар болады.

Әрбір жаңа кезеңнің басталуымен тәуелділіктен арылу қиындай түседі. Екінші кезеңде құмар ойындардан құтылу қиын, ал үшінші кезеңде сіз мамандардың көмегіне жүгініп, тәуелділікті емдеуіңіз керек.

Спорттық ставкаларға байланысты емдеу жолдары:

Тәуелділіктен арылудың алғашқы қадамы мәселе – мойындау. Екіншісі – ойыннан бас тарту уақытша емес, мәңгіге тастау. Жалпы оңай естіледі, бірақ іс жүзінде екі қадамның арасында жылдар бойы жол болуы мүмкін. Алкогольді ішкен кез — келген тәуелді адамның арманы; есірткі; никотин-тәуелділікті бақылауға алу. Үзілістен кейінгі алғашқы ставка – әдеттегі тұңғиыққа алғашқы қадам. Тәуелділікті жеңуге көмектесу бұл мәселені қалай шешуге болатындығын білетін психологтар көмектеседі. Басқа тәуелділіктерден айырмашылығы, дәрі-дәрмектер лудоманияда іс жүзінде қолданылмайды, сирек жағдайларда антидепрессанттар тағайындалуы мүмкін. Салауатты режимді орнатуға тырысыңыз. Көп ұйықтаңыз, спортпен шұғылданыңыз, таза су ішіңіз. Бұл қарапайым кеңес, бірақ спорт және күннің дұрыс режимі нейротрансмиттердің өндірісін реттеуге, адреналиннің ағзасын жеңілдетуге және қосымша ынталандырусыз серотонин өндірісін құруға мүмкіндік береді.

Қалай тәуелдіктен арылуға болады?

1. Бүкіл букмекерлік кеңселердегі аккаунттарды жойыңыз.
2. Беттингті қандай да бір хоббимен алмастырыңыз.
3. Табиғатта жиі жүру.
4. Пайдалы кітаптарды оқыңыз.
5. Беттинг пен спортты мүлдем елемеуге тырысыңыз.

Егер жоғарыда аталған барлық шаралар көмектеспесе, психологқа хабарласыңыз, және емдеуді бастау керек.

 – Мен 27 жастамын. Отбасым, көптеген достарым және сүйікті жұмысым болған еді. Алайда, мен букмекерлік кеңселер туралы білгеннен кейін бәрі өзгерді. Мен спорттың жанкүйерімін деп айтуға болмайды. Әрине, мен барлық ірі турнирлерді көремін, футбол құрамамыздың матчтарын өткізіп алмауға тырысамын, бірақ мені сарапшы деп айту қиын. 2019 жылдың басында достарым мені букмекерлік кеңселердің бірінде «тіркелуге» және сәттіліктерімді сынап көруге көндіріп мен келістім. Егер мен мұның не болатынын білсем… Ойынның бірінші айы мен үшін керемет өтті. Тіпті Мәскеудің стандарттары бойынша да жақсы ақша таптым, сондықтан менің ставкаларым өте үлкен болды. Нәтижесінде, тіркеуден кейінгі алғашқы 30 күнде мен шамамен 4  миллион тенге көтердім және ескі көлігімді шетелдік көлікке дереу жаңарттым. Менің стратегиям қарапайым болды – 1.01- 1.20 аймағында кэфтерге қойдым. Менің командаларым жеңіске жеткенде, бақытыма жете алмадым. Алғашқы қиыншылықтар үш күнде 1 120 000 тенге жоғалтқан кезде болды. Қайта ойнауға деген құштарлық мені ішімнен жеді – «догон» тактикасын қолдана бастадым, ол мені түбіне қарай сүйреді. Қазіргі уақытта менің қарыздарым 28 миллион тенгеден асады. Мүліктен менің пәтерім ғана қалды, олар оны жақында алып кетуі керек, өйткені мен коммуналдық пәтер үшін де төлеуді тоқтаттым. Ең өкініштісі, мен тоқтата алмаймын. Басқа қалада тұратын ата-аналардан ақша сұрап жүргенмін. Қазір мен психологқа жазылдым, сонымен қатар ойынға тәуелділікті емдейтін клиника таптым. Өзім түсінемін – сол жерде ұстау керек, өйткені ерте ме, кеш пе мен сол жерден қашып кетумін мүмкінмін. Дегенмен, менің өмірім әдеттегі арнаға оралады деп үміттенемін. Әрқашан шараны біліңіз – егер сіз өзіңізге уақытында «тоқта» деп айтпасаңыз, ол кеш болуы мүмкін, – деді Мақсат.

Анонимділікті сақтау мақсатында адамның есімі өзгертілді.

– Тәуелділіктер әртүрлі, бірақ кез-келген бағынышты мінез-құлықтың негізі стресс болып табылады. Психологиялық жарақаттар, әлеуметтік жағдайға қанағаттанбау, өзін терең қабылдамау, жеке өмірдегі проблемалар. Себептер көп. Бірақ адам қалай қарайды және әр түрлі жағдайлардан қалай шығады, оның болашақ өмірі осыған байланысты.  Нәтижемен емес, тәуелділіктің бүкіл механизмін іске қосатын бастапқы факторлармен жұмыс істеу керек. Және бұл теріс жағдайлар туралы адаптивті ойлауға кедергі келтіретін теріс көзқарастар, триггерлер. Стресс гормондары, кортизол, адреналин, норепинефрин шығарылады. Бұл кезде адам жаман, стрессті жою керек. Адам жеңіл жолдарды – алкоголь, есірткі, никотин, интернет, ойындар, ставкалар – бақыт сезімі өте тез және қауіпті, бақыт гормондары, допамин, серотонин, эндорфиндер, окситоцин және басқалары шығарылады. Неғұрлым алыс болса, адамға қатал шеңберден шығу соғұрлым қиын болады. «Сүйікті ынталандыруды»  тәуелді адамнан алып, өзіне сын айтпай-ақ, ашуланшақтық, ыстық мінез, агрессивті мінез пайда болады. Жердің астында өмір сүру сапасының төмендеуі, ештеңеге уақыт жетіспейді, психобиологиялық резервтің қайталама сарқылуына әкеледі, терең кінә сезімі және психикалық өзін-өзі ақтау пайда болады, бұл ауыр депрессиялық жағдайларға әкеледі. Бұл мотивацияның болмауы: басқаларға, өзіне, оқуға, белсенділікке немқұрайлылық: ұйқы, тәбет, көңіл-күй, либидо бұзылады, шаршау пайда болады, иммунитет төмендейді. Барлық тәуелділіктер бірдей және оларды бір қағида бойынша, жан-жақты емдеу керек: адамның өзі, психотерапия, медициналық фармакотерапия. Негізгі шарт – сіздің тәуелділігіңізді түсіну. Бұл өте қиын, бірақ маңызды! Бұл сылтау: бәрі ойнайды, мен ойнаймын, сәл. Мен аптасына екі рет бәс тігемін, он емес және тағы басқа, сізді тәуелділікке «тартқан»  қосымшаларды, ойындарды жойыңыз. Келесі қадам – сіздің стереотиптік мінез-құлқыңызды балама бейімделу әрекетімен алмастыру.  Кітап оқу, музыкалық аспапта ойнау, саябақта серуендеу, медитация, сурет салу сияқты әртүрлі пайдалы істерді, сізге ұнайтын және уақытты қажет етпейтін әдеттерді жазыңыз. Өзіңіз үшін қызықты хобби ойлап табыңыз.  Қоршаған ортаны өзгерту қажет болуы мүмкін. Физикалық белсенділікті арттыру. Табиғатпен көбірек «сөйлесу, көрісу», онда психика жақсарады, – деді Светлана Евгеньевна психолог маманы.

Жалпы, спорттық ставкаларға құмар ойынға тәуелділікті жеңу үшін ойыншы аурудың бар екенін түсініп, оның өмірін қаншалықты нашарлататынын түсінуі керек. Букмекерлік кеңселермен өзара әрекеттесуді өз бетіңізше жоюға болады. Мұны істеу үшін ставкаларды тоқтатуды, интернетті пайдаланудан бас тартуды, жаңа хобби табуды, жақын адамдардан қолдау сұрауды тоқтату керек. Құмар ойындарды емдеу психотерапия әдістерімен жүзеге асырылады, эмоционалды саланы қалыпқа келтіру үшін дәрі-дәрмектерді қолдануға болады. Оңалту орталықтарында ойыншыларға тәуелділікті жеңуге және қалыпты өмірге оралуға көмектесетін жағдайлар ұйымдастырылған.