«Қаңтар» оқиғасынан кейін айдың соңында президент қазақ элитасын халықты ашындырды деп айыптады. Тоқаев бірінші болып қазақстандықтарға сұмдық шындықтың бетін ашып берді: Қазақстан байлығының 50 пайызы тек 162 адамға тиесілі, ал халықтың жартысының айлық табысы 50 000 теңгеден аспайды. Сол кезде мемлекет басшысы Қазақстанда олигополияның бар екенін айтып, ал біраз уақыттан соң монополиясыздандыру бағытын жариялады. Бұл туралы Nege.kz порталы жазады. Назарларыңызға портал келтірген ақпаратты ұсынамыз.
«Небәрі жарты жыл өтті. Осы уақыттың ішінде халық алда реформалардың болу қажеттілігіне сене отырып, конституцияға өзгерістер енгізуді, референдумға қатысуды талдап үлгерді. Ақпараттық кеңістікте олигополияны қазір сирек еске алатын болды, мазмұнсыз көпірме сөздер өзгерді және бүгінде көптеген қазақстандықтардың кедейшілікте өмір сүріп жатқанының себебі басқа деректермен дәлелденді. Мысалы, Қазақстан халқының жаппай несиеге батқаны жайлы жиі айтыла бастады», – деп келтіреді Nege.kz порталы.
Қарыз құлдығын жеңу идеясына қарсылық білдіру игілікті іс. Содан кейбір энтузиастар бұқара халықтың сенімі мен қолдауына ие болу үшін өздерінің популистік әрекеттерімен қазақстандықтардың қаржылық әл-ауқатына төнетін басты қауіп – онлайн-несиелерде деп шешті. Олардың ойынша, жалақыға дейін аз мөлшердегі жылдам қарыздар (1,5 айға дейін 125 000 теңге) халықты жаппай қарызға батырып жатқан сияқты.
«Егер эмоцияға берілмей, ресми статистикаға жүгінсек, онда анық сәйкессіздікті көрмеу мүмкін емес. Сөйтіп, Бірінші кредиттік бюро деректеріне сәйкес, Қазақстан бойынша жеке тұлғалардың жалпы қарыз берешегі 2021 жылдың соңында шамамен 11 трлн теңгені құрады. Басқа сөзбен айтқанда, осынша ақшаны біздің азаматтарымыз несие бойынша төлеуге тиіс. Сонымен осы алпауыт соманың тек 5,4%-ы (577 млрд теңге) микроқаржы ұйымдарына тиесілі екен. Мұнымен іс бітпейді, бір-бірінен бөлек үш өнім сегменті МҚҰ-на қатысты болып шықты: онлайн-несиесі бар финтех-компаниялардан басқа, бұған үлкен мөлшерде және ұзақ мерзімге несие ұсынатын ұйымдар, заң аясында МҚҰ лицензиясы бойынша жұмыс істейтін ломбардтар да енеді. Жалпы алғанда, нақтырақ айтсақ, онлайн қолданушылар үлесі барлық қазақстандық несиелер санының 1%-ын құрайды», – деп жазады портал журналистері.
Бірақ қазақстандықтардың несиеге баруының басты себебі неде екені түсінікті болатын. БНБ статистикасына оралайық, ол екінші деңгейлі банктерге қатысты. Жалпы алғанда, ЕДБ халыққа 9,8 трлн теңге (92%) несие берді. Сіз банк берген 9,8 трлн (92%) мен МҚҰ берген 577 млрд (5,4%) арасындағы айырмашылықты сезінесіз бе? Оның тек 113,5 млрд (1%) теңгесі онлайн-микронесиелерге тиесілі. Ары қарай кеттік.
«Онлайн-қарыз түрін бүкіләлемдік жамандыққа деп танып, оған қарсы күресетіндердің сүйікті аргументі – несиелендірудің жоғары пайыздық мөлшерлемесі, ол жылдық есеппен алғанда, шынында да үш мәнді санымен шошытады. Алайда іс жүзінде ол айлық көрсеткішпен 20-25% деңгейде қалады. Ай сайынғы пайыздық мөлшерлеме туралы нақты айту дұрыс, өйткені онлайн-несие берудің ең ұзақ мерзімі – 45 күн! Ұқсастығы бойынша онлайн-микронесиемен таксиге тапсырыс беру қосымшасында Алматы-Нұр-Сұлтан бағытын салуға болады, сонда жол ақысына 179 000 теңге төлесеңіз, естен танып қаласыз. Бұл жағдайда кез келген ақыл-есі бар адам пойызбен немесе ұшақпен жетіп алады. Дегенмен осы тарифпен есептелген кеңседен үйге таксимен қатынайтын үйреншікті мың теңгелік жол ақысы, сірә, ешкімді таңқалдыра қоймас», – деп жазады Nege.kz порталы.
Портал мәліметінше, кез келген тұтынушылық саладағы сияқты, қаржылық қызметте «көтерме» факторы бар және тұтынушы ұзақ мерзімге үлкен мөлшерде қарыз алғысы келгенде баға төмен болады. Ал егер аз мөлшерде қысқа мерзімге жылдам арада қаражат қажет болса, онда жылдамдық пен қолайлылық үшін ақы төлеуге тура келеді. 150-ден аса мемлекетте, АҚШ, Ұлыбритания мен Еуроодақ елдерімен қоса, онлайн-несиелендіруді финтехтың басты қозғалтқышы деп атайды. Ол елдерде микроқарыздар саласындағы қажеттілік тексерілген және уақыт өте келе дәлелденген.
«Іс жүзінде 23 күннің ішінде өтелген 55 000 теңге мөлшеріндегі несие бойынша сыйақы (орташа «чектер» мен онлайн-микроқарыздар бойынша мерзімдер дәл осындай) 13 750 теңгеге жетеді. Артық төлем айтарлықтай үлкен, бірақ соншалықты қатты емес және қатты қажеттілік туындағанда, мұндай қарыз құтқарып қалады. Статистика бойынша жылдам онлайн-несиелерді негізінде шұғыл түрдегі медициналық қызметтерді, көліктің жөндеу жұмыстарын, тұрмыстық техникаларға және т.б. төлеу үшін алады. Банктер үшін мұндай сома – мардымсыз, ол үшін олар бастарын да ауыртпайды, ал клиентке айлыққа дейін елу тиын қажет болғанда, 1 млн алу – ақылға қонбайды. Сонымен қатар ресми деректер 90 күннен артық төлем жасау мерзімін кешіктірген тұтынушылар саны аз екендігіне куә болады – мұндайлар қызметті пайдаланғандардан 10%-дан аспайды. 2021 жылы ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне МҚҰ секторына наразылық білдірген қарыз алушылардың 1800 шағымхат тіркелсе, банктер мен басқа несие ұйымдарына шамамен 13 мыңға жуық шағымхат түскен», – делінген Nege.kz порталында.
Өкінішке қарай, бүгінгі таңда жалпы қарыз жүктемесіне әкеліп соқтырған микробизнесті жоюға шақыру үшін тиісті құзыреттің болуы мүлдем қажет емес. Популизмді ешкім жойған жоқ. Бірақ біз сандарды талдап шықтық, бір пайызбен есептелген несие нарығындағыларға барлық кінәні артып қойған күлкілі. Қазақстандықтардың сатып алу қабілетінің төмендеуіне әкелген қателіктерімізді сызып тастау – оңай нәрсе. Мемлекет экономикасының тұрақты өсуін қамтамасыз ету – күрделі мәселе.
«Бізге уәде берген «Жаңа Қазақстан» адал әділдік аймағына айналуы тиіс. Бизнесі адал бәсекелестік шартымен дамып келе жатқан елге, екінші бір бөлігінің жағдайын төмендету есебінен саланың бір бөлігінде орын алып жатқан жақсы өзгерістер күйіндегідей емес.
Өздерін халықтың ар-ұжданы деп атайтындардың шынайы мақсаттары кінәлілерді айтуға мүмкіндік беретін әлеуметтік-тартымды идеялардың астарында жасырынуын жалғастырғанша, ел тұрғындарының айтарлықтай бөлігінің ақша тапшылығы мәселесі ешқайда кетпейді. Адамдар бұрынғысынша қарыз алу әдісін табады, бірақ көлеңкелі өсімқорлардан немесе ломбардтардан өздеріне аса тиімді шартпен алады», – делінген Nege.kz порталында.